<--
Θεόδωρος Στάμος

Θεόδωρος Στάμος

1922

Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη. Οι γονείς του είναι Έλληνες μετανάστες που κατάγονται από τη Λευκάδα και τη Σπάρτη.

1936-40

Παρακολουθεί νυχτερινά μαθήματα (γύψο και σχέδιο με κιμωλία) στη Σχολή Αμερικανών καλλιτεχνών. Λόγω έλλειψης χρημάτων και χώρου στρέφεται στη ζωγραφική. Γνωρίζει τον Τζόζεφ Σόλμαν, καθηγητή της σχολής και μέλος της ομάδας Οι Δέκα. Ο εξπρεσιονιστής μέντορας τον προσανατολίζει στη μοντέρνα ευρωπαϊκή και αμερικανική ζωγραφική. Για να κερδίσει τα προς το ζην, εργάζεται ως ανθοπώλης, τυπογράφος, υπάλληλος σε καπελάδικο, πλασιέ βιβλίων, κ.ά

1940-43

Ο νεαρός ζωγράφος έρχεται σε επαφή με το έργο του Κλε, του Μιρό, του Ματίς, του Μαξ Ερνστ, καθώς και του Άρθουρ Νταβ και του Μίλτον Έιβερυ. Επισκέπτεται τις πιο σημαντικές γκαλερί της εποχής.

1943

Γνωριμία με την Μπέτυ Πάρσονς και πρώτη ατομική έκθεση στο βιβλιοπωλείο- γκαλερί Γουέηκφιλντ στη Νέα Υόρκη, κέντρο των εξόριστων γάλλων υπερρεαλιστών. Ο Στάμος είναι μόλις 21 ετών.

1946

Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης αγοράζει το έργο Ήχοι στο Βράχο και ακολουθούν το Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Γουίτνει, το Κέντρο Τέχνης Γουόκερ και το Μητροπολιτικό Μουσείο κ.ά. Εν τω μεταξύ σημαντικοί συλλέκτες, όπως ο Έντουαρντ Ρουτ έχουν αρχίσει από το 1945 ήδη να αγοράζουν έργα του. Σ΄αυτούς θα προστεθεί το 1949 και ο Ντάνκαν Φίλιπς.

1947

Συμμετέχει στην έκθεση με τίτλο Ο Ιδεογραφικός Πίνακας που επιμελήθηκε ο Μπάρνετ Νιούμαν στη γκαλερί Μπέτυ Πάρσονς. Η έκθεση αυτή αποτελεί μια από τις πρώτες προσπάθειες εμφάνισης των νεωτεριστών καλλιτεχνών, όπως οι Ρόθκο, Στιλ, Ράινχαρτ, Νιούμαν ως ομάδας. Ο Μπάρνετ Νιούμαν που την επιμελήθηκε, τονίζει ως κοινά σημεία μεταξύ τους το ενδιαφέρον τους για τον πρωτογονισμό και την αφαιρετική τάση. Δυο μήνες αργότερα οργανώνει την πρώτη πιο σημαντική έως τότε ατομική του έκθεση στη γκαλερί Μπέτυ Πάρσονς. Εκείνη την εποχή οι επιλογές της αποτελούν βαρόμετρο για την αμερικανική πρωτοπορία. Στους απλόχωρους και λ ευκούς χώρους της νέας γκαλερί ο Στάμος εκθέτει βιομορφικά έργα με μυθικούς συμβολισμούς. Στο προλόγισμα του καταλόγου ο Μπάρνετ Νιούμαν αναφέρεται στη σχέση του ζωγράφου με τη φύση.

Ταξιδεύει στο Νέο Μεξικό και γοητεύεται από την τέχνη των Ινδιάνων της Δυτικής Ακτής και τις βραχογραφίες.

1948-49

Ταξιδεύει στη Γαλλία, την Ιταλία και για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Γνωρίζει τον Νίκο Χατζηκυριάκο- Γκίκα και τον Γιάννη Τσαρούχη. Το ενδιαφέρον του για τον τόπο καταγωγής του εκδηλώνεται από νωρίς, όταν το 1946 στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου συγκεντρώνει χρήματα για αποστολή υλικοτεχνικής βοήθειας στους καλλιτέχνες.

1950

Συνυπογράφει μαζί με 17 ακόμη πρωτοποριακούς καλλιτέχνες επιστολή διαμαρτυρίας προς το Μητροπολιτικό Μουσείο για την έκθεση Αμερικανική Τέχνη- Σήμερα , η οποία γίνεται πρωτοσέλιδο στην εφημερίδα Νιου Γιορκ Τάιμς. Καταγγέλλουν τη δεδηλωμένη αντίθεση του διευθυντή και των μελών της κριτικής επιτροπής στην προχωρημένη τέχνη και τα συντηρητικά τους αισθητικά κριτήρια. Την επόμενη χρονιά εικονίζεται στην περίφημη φωτογραφία του περιοδικού Λάιφ μαζί με τους υπόλοιπους "Οξύθυμους", όπως ήδη τους αποκαλούν ειρωνικά. Νέες αφαιρετικές αναζητήσεις και στροφή στη γιαπωνέζικη τέχνη και καλλιγραφία. Έντονο ενδιαφέρον για την απω-ανατολίτικη σκέψη και φιλοσοφία.

1951

Χτίζει το σπίτι του στο Λονγκ Άιλαντ σε σχέδια του Τόνι Σμιθ.

1954

Δημιουργεί τα πρώτα "Χρωματικά Πεδία". Δίνει διάλεξη στη Φίλιπς Γκάλερι στην Ουάσιγκτον με θέμα Γιατί η Φύση στην Τέχνη. Στο κείμενο αυτό αποτυπώνονται οι απόψεις του για τη σύγχρονη και τη γιαπωνέζικη τέχνη σε σχέση με τη φύση.

Θάνατος του φίλου του Ρόμπερτ Πράις.

1955

Αρχίζει να διδάσκει στην Ένωση Σπουδαστών της Τέχνης στη Νέα Υόρκη.

1956

Τελευταία επιτυχημένη έκθεση στη γκαλερί Μπέτυ Πάρσονς.

1958-59

Αναδρομική έκθεση στην Πινακοθήκη Τέχνης Κόρκοραν της Ουάσιγκτον. Αρχίζει η συνεργασία του με τη γκαλερί Αντρέ Έμερικ που θα κρατήσει μέχρι το 1970.

Τη διετία αυτή ζωγραφίζει δύο σημαντικές σειρές πεδίων, τα Τούρκικα Λάβαρα και τα Κανάλια. Το έντονο χρώμα κατακλύζει τους πίνακές του. Οι διαστάσεις τους μεγαλώνουν αισθητά.

Συμμετέχει στην ιστορική έκθεση Νέα Αμερικανική Τέχνη που οργάνωσε το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Η έκθεση που περιόδευσε σε οκτώ ευρωπαϊκές πόλεις σηματοδοτεί την επιβολή του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού, όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται από τις αρχές της δεκαετίας του 50.

1960

Δημοσιεύεται η σημαντική μονογραφία του Κένεθ Σόγιερ για τον Στάμο. Την έξοδο στην Ευρώπη της προηγούμενης χρονιάς διαδέχονται δύο ατομικές εκθέσεις στη γκαλερί Γκίμπελ Φις στο Λονδίνο και την επόμενη χρονιά στη γκαλερί Ντελ Ναβίλιο στο Μιλάνο.

1963

Αρχίζει τη σειρά Κιβώτια του Ήλιου, την οποία θα συνεχίσει μέχρι το 1970. Στα λευκά πεδία της προηγούμενης τριετίας προστίθεται τώρα ένα ακανόνιστο γεωμετρικό σχήμα. Ο καλλιτέχνης παρακολουθεί τους ποικίλους μετασχηματισμούς του από πίνακα σε πίνακα.

1966

Επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.

1968

Τα Αρχεία Αμερικανικής Τέχνης εντάσσουν τον Στάμο στο πρόγραμμα Προφορικής Ιστορίας. Για το σκοπό αυτό ο Ίρβιν Σάντλερ του παίρνει μια εκτενή και σημαντική συνέντευξη.

1970

Αυτοκτονία του στενού του φίλου Μαρκ Ρόθκο στις 25 Φεβρουαρίου. Περνάει το καλοκαίρι στη Λευκάδα. Αποφασίζει να εγκατασταθεί στην Ελλάδα μοιράζοντας το χρόνο του μεταξύ Νέας Υόρκης και Λευκάδας. Εκεί αρχίζει τη σειρά Ατέρμονα Πεδία. Οργανώνει μικρές εκθέσεις με ντόπιους καλλιτέχνες.

1971

Μετά από προσφυγή της Κέητ Ρόθκο, αρχίζουν πολυετείς δικαστικοί αγώνες εναντίον των τριών διαχειριστών της περιουσίας του πατέρα της, ένας από τους οποίους ήταν και ο Θεόδωρος Στάμος. Κατηγορούνται για την απόφαση τους να πουλήσουν 100 έργα του μεγάλου καλλιτέχνη στη γκαλερί Μάρλμπορο σε μειωμένες τιμές.

1972

Οργανώνει την σημαντικότατη ατομική έκθεση στη γκαλερί Μάρλμπορο της Νέας Υόρκης, με μονοχρωματικά έργα της τελευταίας διετίας. Με την ενθάρρυνση της μινιμαλιστικής ζωγραφικής εκμεταλλεύεται στο μέγιστο τις προηγούμενες κατακτήσεις του στο χρωματικό πεδίο.

1974

Πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών. Εκδίδεται η σημαντική μονογραφία του Ρ. Πομερόυ για τον καλλιτέχνη από τον εκδοτικό οίκο Χ. ¶μπραμς.

1975

Ο Στάμος απαλλάσσεται από τις αρχικές κατηγορίες αλλά υποχρεώνεται να καταβάλει μεγάλη χρηματική αποζημίωση. Η υπόθεση Ρόθκο βλάπτει τη φήμη και τη δημοτικότητά του. Δωρίζει 45 έργα στην Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλ. Σούτζου. Τά έργα της δωρεάς εκτίθενται τρία χρόνια αργότερα. Η παρουσία του στον ελληνικό τύπο και την κριτική γίνεται ιδιαίτερα αισθητή.

1977

Μετά από πέντε χρόνια απουσίας οργανώνει ατομική έκθεση στη γκαλερί Λούις Κ. Μαϊζέλ στη Νέα Υόρκη.

Νεότεροι ιστορικοί της τέχνης, όπως η Μπάρμπαρα Καβαλιέρι προσπαθούν να αποκαταστήσουν τη σταδιακή απόσυρση του καλλιτέχνη από το αμερικάνικο προσκήνιο και την εμφανή απώλεια της δημοτικότητας του μετά την υπόθεση Ρόθκο.

Συμμετέχει στη σημαντική έκθεση Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός- Η περίοδος διαμόρφωσης , με την οποία επιχειρείται η επανεκτίμηση της πρώτης βιομορφικής τάσης του κινήματος.

1980-85

Δημιουργεί τις δύο σημαντικές σειρές Ατέρμονων πεδίων "Αφιέρωμα στον Κ. Ντ. Φρίντριχ" και "Ιερουσαλήμ". Η ζωγραφική του σκοτεινή γίνεται στοχαστική και δραματική.

Αρχίζει η συνεργασία του με τον έμπορο τέχνης Βάιτ Τούρσκι στη Ζυρίχη που σηματοδοτεί μια έκρηξη στη δεκαετία του '80 του αγοραστικού ενδιαφέροντος στις γερμανόφωνες χώρες( Ελβετία, Γερμανία, Αυστρία) και θεαματική άνοδο των τιμών των έργων του.

Ατομική έκθεση στη γκαλερί Κάρεν και Ζαν Μπερνιέ στην Αθήνα (1982) και υπογραφή συμβολαίου το 1984 με τη γκαλερί Κούρος στη Νέα Υόρκη, με την οποία συνεργάζεται μέχρι το 1991.

Μεγάλη αναδρομική έκθεση στη γκαλερί Νόντλερ στη Ζυρίχη το 1984 με οργάνωση του Τούρσκι.

1987

Συναντά στην Αθήνα τον Ζαχαρία Πορταλάκη, ο οποίος σε λίγα χρόνια συγκροτεί τη μεγαλύτερη συλλογή έργων του καλλιτέχνη.

1989-94

Δημιουργεί τα τελευταία πεδία, την κόκκινη σειρά. Έκρηξη του δραματικού κόκκινου χρώματος και επιστροφή στην καλλιγραφία. Οργανώνει τρεις ατομικές εκθέσεις στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα στην Αθήνα (1989, 1992, 1994). Από το 1992 η υγεία του έχει κλονιστεί σοβαρά. Έκθεση αναδρομικού χαρακτήρα στη Δημοτική Πινακοθήκη της Θεσσαλονίκης (1994). Ζωγραφίζει τον τελευταίο πίνακα που παραμένει ημιτελής.

1997

Μετά από μακρά περίοδο ασθένειας ο Θεόδωρος Στάμος πέθανε στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων στις 2 Φεβρουαρίου. Ενταφιάστηκε στο χωριό Τσουκαλάδες της Λευκάδας.

Χρονολόγιο: Ορσαλία Παρθένη

© ART TOPOS 1996, 1998
info@artopos.org

Με την ευγενική υποστήριξη της
Ζαχαρίας Γ. Πορταλάκης Χρηματιστηριακή Α.Ε.

back